Waarnemen op 6 lagen tegelijk
Waarnemen op 6 lagen tegelijk
Ik deed laatst een oefening waarbij ik een groep deelnemers vroeg om een video te bekijken en aantekeningen te maken. Die oefening leidde tot mooie inzichten over diagnosticeren. We kwamen op 6 lagen die je tegelijkertijd kunt waarnemen.
Als onderdeel van een opleiding rond het maken van organisatie diagnoses doe ik vaak deze video-oefening. De opdracht bij het bekijken van de video was: schrijf op wat je ziet. Simpel, maar niet makkelijk. De meesten pikten deze opdracht op als uitdaging om zo goed mogelijk observaties van interpretaties te scheiden. Dat was een zinvolle oefening. Maar het bleek ook dat het niet lukt om de video ‘bij te houden’ als je probeert echt goed en zuiver te observeren. Er gebeurt zoveel meer dan je kunt waarnemen, dat houd je simpelweg niet bij. Je zult dus, zelfs bij een oefening als deze, moeten selecteren wat je opschrijft. Dat maakt het belangrijk om je te verdiepen in je eigen perspectief: hoe kijk jij eigenlijk? Wat neem je waar, en wat label je als ‘irrelevant’?
Er zat nog een tweede les in de oefening. Het bleek dat de mensen die zich heel stevig hadden gefocust op het doen van zuivere observaties, geen antwoord op de vraag hadden; wat gebeurt hier?
de verhaallijn raakt dus uit beeld als je puur en alleen observaties doet.
De logische conclusie is dan ook dat beiden relevant zijn; én de observaties, én de interpretaties. Beiden zijn een relevante bron van informatie op basis waarvan je conclusies kunt trekken en tot een diagnose kunt komen.
Hiermee hebben we twee bronnen van informatie te pakken;
- Feiten, waarnemingen
- Jouw eigen interpretaties van wat er gebeurt
Maar er is meer.
Want je eigen interpretatie is één ding, maar -zo bleek tijdens de oefening- er gebeurt ook iets bij jezelf tijdens het bekijken van de video. Iemand werd bijvoorbeeld verdrietig, en iemand anders voelde plaatsvervangende schaamte. Dat is een derde laag; je eigen ervaring tijdens het observeren. Ook dat kun je zien als bron van informatie, want het kan je veel vertellen over de organisatie die je probeert te begrijpen.
Je kunt je ook afvragen: welke verhaal wordt hier verteld? Hoe geven deze mensen betekenis aan datgene wat ze doen? In de video is dat verhaal het constructie van de filmmaker. Maar ook in het echte leven maken mensen verhalen. Wat is het verhaal hier? Dat kun je als vierde laag zien.
Een logische vijfde laag is dan het kijken naar de individuele verhalen van mensen die je observeert- wat zijn hun verhalen, wat zijn hun interpretaties van wat er gebeurt? Omdat er altijd meer is dan het dominante verhaal of frame is het relevant je te verdiepen in de verhalen die er ook zijn. De subversieve verhalen of verhalen ‘aan de rand’.
Een laatste, zesde laag is van een andere orde. Vaak is er in een vraagstuk iets dat intrigeert, te denken geeft of nieuwsgierig maakt. Het is wat kunstenaars ook wel ‘punctum’ noemen. Waarmee ze refereren aan de plek op een schilderij die je aandacht trekt, wat fascineert. Wat is dat in dit geval? Wat blijft er hangen bij jou?
6 bronnen van informatie, 6 lagen om aandacht voor te hebben als je diagnoses maakt. Maar belangrijk dan deze 6 lagen (er zijn er vast nog meer?) is om verschillende bronnen van informatie te benutten. Heb aandacht voor zowel de meer feitelijke, waarneembare kant als (je eigen) ervaringen en verhalen die verteld worden. Zoals mijn collega Mieke Moor zou zeggen: alles is materiaal.
